Ustawodawca określając skutki otwarcia postępowania układowego, w bardzo rozległym zakresie stosuje technikę odesłania do przepisów dotyczących otwarcia przyspieszonego postępowania układowego. Skutki, które należy wiązać z otwarciem postepowania układowego można podzielić na kategorie odnoszące się do osoby dłużnika, majątku, umów oraz zaciągniętych zobowiązań.

Skutki otwarcia postępowania układowego co do osoby dłużnika

Dłużnik ma obowiązek udzielenia sędziemu-komisarzowi i nadzorcy sądowemu wszelkich potrzebnych wyjaśnień, udostępnia dokumenty dotyczących jego przedsiębiorstwa i majątku oraz umożliwienia nadzorcy sądowemu zapoznanie się z przedsiębiorstwem dłużnika, w szczególności z jego księgami rachunkowymi. Niewywiązanie się z tego obowiązku może spowodować pociągnięcie dłużnika do odpowiedzialności karnej, w myśl przepisów określonych w art. 399 oraz art. 400 Ustawy Prawo restrukturyzacyjne.

Skutki otwarcia postępowania układowego co do majątku

Z dniem otwarcia postępowania układowego, mienie służące prowadzeniu przedsiębiorstwa dłużnika oraz mienie należące do dłużnika, staje się masą układową. W skład masy układowej wchodzić będzie zatem całe mienie służące prowadzeniu przedsiębiorstwa, niezależnie od tego, czy stanowi ona własność dłużnika. Należy jednak podkreślić, że wejście danego przedmiotu w skład masy układowej, nie oznacza, iż stanowi on własność dłużnika. Celem określenia składu masy układowej nie jest bowiem, jak w przypadku postępowania upadłościowego – likwidacja mienia, lecz ustalenie czy dłużnik, korzystając z dostępnych środków, będzie w stanie zrealizować propozycje układowe. Składniki masy układowej, muszą natomiast być określone w sposób precyzyjny.

Skład masy układowej ustalany jest przez nadzorcę sądowego w terminie 30 dni od dnia otwarcia postepowania układowego (jest to termin instrukcyjny), na podstawie wpisów w księgach dłużnika oraz dokumentów bezspornych. W określonych przypadkach ustalenia masy układowej może dokonać również dłużnik osobiście. Ustalenie składu masy układowej następuje najczęściej w drodze sporządzenia spisu inwentarza wraz z oszacowaniem wchodzącego w jego skład mienia.

Zarząd mieniem wchodzącym w skład masy układowej

Otwarcie postępowania układowego nie pozbawia dłużnika prawa do zarządzania majątkiem wchodzącym w skład przedsiębiorstwa. Zarząd ten, sprawowany jest jednak pod nadzorem nadzorcy sądowego, którego zgoda wymagana jest w przypadku dokonania czynności przekraczających zwykły zarząd. Sąd może jednak uchylić zarząd własny dłużnika i ustanowić zarządcę, jeżeli zajdą przesłanki wskazane w art. 239 Ustawy Prawo restrukturyzacyjne, a mianowicie:

• dłużnik, chociażby nieumyślnie, naruszył prawo w zakresie sprawowania zarządu, czego skutkiem było pokrzywdzenie wierzycieli lub możliwość takiego pokrzywdzenia w przyszłości;
• oczywiste jest, że sposób sprawowania zarządu nie daje gwarancji wykonania układu lub dla dłużnika ustanowiono kuratora na podstawie art. 68 ust. 1 Ustawy Prawo restrukturyzacyjne;
• dłużnik nie wykonuje poleceń sędziego-komisarza lub nadzorcy sądowego, w szczególności nie złożył w wyznaczonym przez sędziego-komisarza terminie propozycji układowych zgodnych z prawem.

Na postanowienie o uchyleniu zarządu zażalenie przysługuje wyłącznie dłużnikowi.

Zakaz obciążania majątku dłużnika

Obciążenie majątku dłużnika prawami zastawniczymi (hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym, hipoteką morską) w celu zabezpieczenia wierzytelności powstałej przed otwarciem postępowania układowego, jest niedopuszczalne po otwarciu postępowania. Przedmiotowy zakaz obejmuje zarówno niedopuszczalność wykonywania umów obciążających majątek dłużnika, jak i dokonywania wpisów w księgach wieczystych lub w rejestrze zastawów. Wpis dokonany w księdze wieczystej lub w rejestrze dokonany z naruszeniem powyższej zasady podlega wykreśleniu z urzędu. Zakaz dokonywania przedmiotowych wpisów nie dotyczy jednak sytuacji, gdy wniosek o wpis prawa zastawniczego złożony został w okresie poprzedzającym 6 miesięcy od dnia złożenia wniosku o otwarcie postępowania układowego.

Nieważność i bezskuteczność postanowień umownych

Wszczęcie postępowania układowego wywołuje również skutek co do postanowień umownych, których przedmiotem jest zastrzeżenie zmiany lub rozwiązania stosunku prawnego w przypadku złożenia przez dłużnika wniosku o otwarcie postępowania układowego lub w na wypadek jego otwarcia. Postanowienia o takiej treści są bezwzględnie nieważne. Postanowienie umowy, której stroną jest dłużnik, uniemożliwiające albo utrudniające osiągnięcie celu postępowania układowego, jest natomiast bezskuteczne w stosunku do masy układowej.

Niedopuszczalność wypowiedzenia umowy najmu i dzierżawy oraz istotnych umów

Umowy, których przedmiotem jest najem lub dzierżawa nieruchomości lub lokalu, w których prowadzone jest przedsiębiorstwo dłużnika, nie mogą zostać wypowiedziane przez wynajmującego lub wydzierżawiającego bez zezwolenia rady wierzycieli w okresie od dnia otwarcia postępowania układowego do dnia jego zakończenia albo uprawomocnienia się postanowienia o umorzeniu postępowania. Analogiczna zasada znajduje zastosowanie w przypadku umów kredytu w zakresie środków postawionych do dyspozycji kredytobiorcy przed dniem otwarcia postępowania, a także w stosunku do umów leasingu, ubezpieczeń majątkowych, umów rachunku bankowego, umów poręczeń, umów obejmujących licencje udzielone dłużnikowi oraz gwarancji lub akredytyw wystawionych przed dniem otwarcia postępowania układowego oraz innych umów o podstawowym znaczeniu dla prowadzenia przedsiębiorstwa dłużnika.

Nowelizacja przepisów, która weszła w życie dnia 01 grudnia 2021 r. przewiduje również zakaz wypowiadania umów o podstawowym znaczeniu dla prowadzenia przedsiębiorstwa dłużnika.

Należy jednak pamiętać, że od powyższej reguły zachodzi istotny wyjątek. Wypowiedzenie ww. umów jest dopuszczalne, jeżeli podstawą wypowiedzenia umowy jest niewykonywanie przez dłużnika zobowiązań nieobjętych układem po dniu otwarcia postępowania układowego lub inna okoliczność przewidziana w umowie, jeżeli zaistniała po dniu otwarcia postępowania.

Zakaz spełnienia świadczeń wynikających z wierzytelności objętych układem

Celem postępowania układowego jest restrukturyzacja wierzytelności objętych układem, a w związku z tym spełnienie wynikających z nich świadczeń nie w ich pierwotnej wysokości, lecz w wysokości wynikającej z postanowień układu. Spełnienie przez dłużnika lub ustanowionego zarządcę świadczenia wynikającego z wierzytelności, która została objęta układem w czasie trwania postępowania byłoby zatem sprzeczne z celem postępowania. Dlatego też, przepisy prawa restrukturyzacyjnego nie dopuszczają możliwości spełnienia takich świadczeń, zarówno przez dłużnika, jak i przez zarządcę.

Ograniczenie możliwości dokonywania potrąceń w stosunku do dłużnika

Od dnia otwarcia postępowania układowego do dnia jego zakończenia lub uprawomocnienia się postanowienia o umorzeniu postępowania układowego potrącenie wzajemnych wierzytelności pomiędzy dłużnikiem a wierzycielem jest niedopuszczalne jeżeli zachodzi chociaż jedna z dwóch poniższych przesłanek:

• Wierzyciel stał się dłużnikiem dłużnika po dniu otwarcia postępowania układowego;
• Wierzyciel, będąc dłużnikiem dłużnika, stał się po dniu otwarcia postępowania układowego jego wierzycielem przez nabycie w drodze przelewu lub indosu wierzytelności powstałej przed dniem otwarcia przyspieszonego postępowania układowego.

Przykład nr 1:

Celem jasnego zobrazowania opisanego wyżej zakazu dokonywania potrąceń można wyobrazić sobie sytuację, kiedy to dłużnik zobowiązany jest do zapłaty określonej kwoty na rzecz danego wierzyciela, a ów wierzyciel, po otwarciu postępowania układowego nabywa od dłużnika produkowane przez niego towary z odroczeniem płatności. Nie dokonuje jednak realnej zapłaty za nabyte towary, lecz wynikającą z ich zakupu wierzytelność względem dłużnika, potrąca z wierzytelnością, która przysługiwała mu przed zawarciem układu. Na skutek takiego potrącenia, wierzytelność wspomnianego wierzyciela zostałaby zaspokojona na zasadach inny niż w toku postępowania układowego. Skutkowałoby to w konsekwencji obejściem przepisów prawa i pokrzywdzeniem pozostałych wierzycieli, z powodu uszczuplenia majątku dłużnika.

Przykład nr 2:

Omawiając drugą z wymienionych przesłanek można posłużyć się odwołaniem do sytuacji, kiedy to podmiot będący dłużnikiem dłużnika, co do którego prowadzone jest postępowanie układowe, w trakcie trwania postępowania nabył w stosunku do niego wierzytelność na rynku wierzytelności za ułamek jej faktycznej ceny z uwagi na obniżenie wartości takiej wierzytelności z powodu toczącego się postępowania układowego. Potrącając nabytą w ten sposób wierzytelność z wierzytelnością przysługującą restrukturyzowanemu dłużnikowi, ponownie doszłoby do uszczuplenia masy układowej i pokrzywdzenia pozostałych wierzycieli.

Potrącenie wzajemnych wierzytelności jest jednak dopuszczalne, jeżeli nabycie wierzytelności nastąpiło wskutek zapłaty długu, za który nabywca odpowiadał osobiście albo pewnymi przedmiotami majątkowymi, i jeżeli odpowiedzialność nabywcy za dług powstała przed dniem złożenia wniosku o otwarcie postępowania układowego.

Zawieszenie postępowań egzekucyjnych i zakaz wszczynania nowych postępowań

Niezwykle istotnym skutkiem otwarcia postępowania układowego w stosunku do majątku dłużnika jest zawieszenie postępowań egzekucyjnych dotyczących wierzytelności objętych z mocy prawa układem, które zostały wszczęte przed dniem otwarcia postępowania. Zawieszenie następuje wraz z dniem otwarcia postępowania.

Poza zawieszeniem postępowań egzekucyjnych toczących się przed otwarciem postępowania układowego, przepisy Ustawy prawo restrukturyzacyjne ustanawiają zakaz wszczynania nowych postępowań egzekucyjnych oraz wykonywania postanowień o zabezpieczeniu roszczenia wynikającego z wierzytelności objętych układem.

Autor:

Aplikant radcowski Tomasz Sroka

Publikowane treści nie stanowią porady prawnej. Kancelaria nie ponosi odpowiedzialności za ich wykorzystanie przez czytelnika. Jeżeli potrzebujesz indywidualnej porady, umów się na spotkanie (Katowice, Bielsko – Biała – tel. +48 531 227 659)